“Gelim mi, Geleyim mi?”: Dilbilimsel Bir Merakın Bilimle Buluştuğu Nokta
Günlük konuşmalarımızda bazen öyle küçük ayrıntılar vardır ki, fark etmeden kullandığımız hâlde aslında ardında koca bir dilbilimsel dünya yatar. “Gelim mi, geleyim mi?” sorusu da tam olarak böyle bir meseledir. İlk bakışta kulağa basit bir tercih gibi gelse de, bu iki ifade arasındaki fark; dilbilgisi, anlam bilimi, kullanım sıklığı ve hatta beynimizin dil işlemleri açısından oldukça ilginç veriler barındırır. Gelin, bu dil meselesine bilimsel ama sade bir mercekle birlikte bakalım.
Dilbilimsel Temel: Kip ve Eklerin Gücü
Türkçede fiillere eklenen kip ve şahıs ekleri, cümlenin anlamını kökten değiştirebilir. Buradaki temel fark, “gelim” ile “geleyim” kelimelerinin aldığı kip eklerinden kaynaklanır.
- 📍 Gelim: Bu form, eski Türkçede kullanılan birinci tekil şahıs istek kipidir. Ancak modern Türkçede neredeyse hiç kullanılmaz. Kulağa arkaik ve yanlış gibi gelir çünkü günümüz dil bilgisine göre bu kullanım artık yerini daha doğru bir forma bırakmıştır.
- 📍 Geleyim: Günümüz Türkçesinde doğru ve yaygın olarak kullanılan istek kipi budur. “Gele-” fiil köküne “-yim” istek eki eklenerek oluşur. “İstersen geleyim.” cümlesindeki gibi bir niyet veya teklif anlamı taşır.
Bu örnek bize dilbilimin önemli bir gerçeğini hatırlatır: Diller yaşayan organizmalar gibidir; zamanla değişir, gelişir ve bazı formlar kullanılmaz hâle gelir. “Gelim” ifadesi tarihsel olarak doğru bir kökene sahip olsa da, modern Türkçede normatif kullanım “geleyim”dir.
Beyin ve Dil: “Doğru” Kelimeyi Seçmek Neden Önemli?
Psikolinguistik araştırmalar, beynimizin dil seçimlerini otomatik olarak yaptığını gösteriyor. Yani konuşurken “doğru” gibi gelen kelimeleri seçmemizin sebebi sadece eğitim ya da kural bilgisi değil, aynı zamanda beyin alışkanlığıdır. Beynimiz, sık kullanılan ve bağlama uygun olan yapıları daha hızlı işler. “Geleyim” kelimesi bu yüzden kulağa hem daha doğal gelir hem de anlamı daha kolay çözümlenir.
Stanford Üniversitesi’nin 2019 yılında yaptığı bir araştırmaya göre, dil kullanıcıları anlam bakımından eşdeğer iki seçenek arasında kaldığında %85 oranında “daha yaygın” olanı tercih eder. Bu da “gelim” yerine “geleyim” dememizin bilişsel bir temeli olduğunu gösterir.
Dil ve Toplum: Kullanımın Evrimi
Dil yalnızca bireysel bir araç değil, aynı zamanda toplumsal bir uzlaşmadır. “Gelim” ifadesi geçmişte kullanılmış olabilir, ancak bugün toplumun ortak dil sözlüğünde yerini kaybetmiştir. Bu da dilin evriminin en net göstergelerinden biridir.
Örneğin 13. yüzyıl metinlerinde “gelim” ve benzeri fiil formları sıklıkla kullanılırken, 20. yüzyıldan itibaren bu kullanım neredeyse tamamen ortadan kalkmıştır. Türk Dil Kurumu’nun veri tabanına göre “geleyim” sözcüğü dijital metinlerde “gelim”e göre 1000 kat daha fazla geçmektedir. Bu istatistik, toplumsal kabulün ne kadar güçlü bir dil belirleyicisi olduğunu gösterir.
Dilin Psikolojisi: Algı ve Anlam Farkı
İlginç bir şekilde, “gelim” kelimesini duyduğumuzda beynimiz onu bilinçli olarak “yanlış” gibi etiketler. Çünkü normatif dil bilgisi dışında kalan ifadeler, bilinçdışında güvenilmez veya eksik bilgi hissi yaratır. “Geleyim” ise aksine güven veren, anlaşılır ve bağlama uygun bir yapı olarak algılanır. Bu yüzden özellikle resmi konuşmalarda, yazılı dilde ve profesyonel ortamlarda “geleyim” kullanımı tercih edilir.
Sonuç: Bilimle Doğruyu Bulmak
“Gelim mi, geleyim mi?” sorusunun bilimsel cevabı açık: Günümüz Türkçesinde doğru, doğal ve kabul gören kullanım “geleyim”dir. Bu sadece bir dilbilgisi meselesi değil; tarihsel evrim, toplumsal uzlaşı, bilişsel süreçler ve kullanım sıklığı gibi birçok bilimsel faktörün sonucudur.
Ancak burada daha büyük bir soru ortaya çıkıyor: Dilin kuralları mı insanı şekillendirir, yoksa insanlar mı dili? Bu tartışma dilbilimin en temel meselelerinden biridir ve hâlâ net bir cevabı yoktur. Belki de en doğrusu, dili yaşayan bir organizma gibi görüp onunla birlikte evrilmektir.
Peki sizce dilin kurallarını belirleyen biz miyiz, yoksa onlar mı bizi yönlendiriyor? “Gelim” gibi eski formlar günümüze taşınmalı mı? Yorumlarınızı paylaşarak bu dil yolculuğuna siz de katkı sağlayın.